Opinie: Breng de verbeelding weer aan de macht en investeer in ‘toekomsttijd’
Door de bosbranden in Frankrijk is het campingzwembad van La Foret in de Gironde zwaar beschadigd.Beeld AFP
Deze zomer, tijdens onze vakantie in Frankrijk, werden onze zintuigen getrakteerd op de geur van verkoold hout. In het donker, in de verte, raasden rode vuren over uitgeteerde heuvels; wat een uitzicht. Tijdens wandelingen zag ik bramen als uitgedroogde korrels aan kale takken hangen. Dat deed toch een beetje pijn. Die bramen zouden inmiddels sappige smaakbommetjes moeten zijn.
In de krant las ik dat er in meer dan 100 Franse gemeenten geen water meer uit de kraan komt. En dat door de stijgende energieprijzen in 2023 één op de tien Nederlandse kinderen in armoede dreigt op te groeien. Op de radio hoorde ik Werner Schouten vertellen over de ‘klimaatspagaat’: terwijl marktpartijen zich verdringen om jongeren aan te zetten tot méér consumptie, verre reizen en vertier, moeten zij ook die duurzame toekomst gaan vormgeven. Geen wonder dat bijna een kwart van de jeugd weleens in psychische nood verkeert.
Trouwens, zijn we allemaal niet een beetje moe, zo langzamerhand? Lijden we aan een collectieve burn-out? Is ons systeem soms stuk?
Wat wel duidelijk is: we bewegen ons van crisis naar crisis: covid, klimaat, stikstof, Ter Apel, gasrekening, maatschappelijke ontwrichting. We zijn te dik, we consumeren ons kapot, ons leven wordt te duur, de planeet gaat naar de kloten.
We gingen het over de toekomst hebben, toch? Er moet iets veranderen. Toch?
Welvaartstaat
Wat ik ons nu zie doen, óók in de culturele sector en zeker in de politiek, is streven naar herstel, naar reparatie. We bestrijden de crisis met dezelfde middelen die die crisis hebben veroorzaakt. Hoe blind kun je zijn, denk ik dan. De welvaartstaat is dood. Lang leve de welvaartstaat!
Want wat we nodig hebben is échte, wezenlijke verandering. Systeemverandering. Geen streven naar herstel, maar naar transitie. Dat kan alleen met een helder waardenkompas in de hand. Met gedurfde keuzes, met een open blik op de toekomst, met creativiteit en voorstellingsvermogen, met nieuwe samenwerkingen op basis van vertrouwen, met respect voor collectieve in plaats van individuele belangen, met oog voor de levens van toekomstige generaties.
Hoe dan?
Gevoel boven verstand
Verbeelding zet een samenleving in beweging. Het leert je omgaan met verandering, het daagt je uit om met nieuwe ogen naar de werkelijkheid te kijken, het laat je gevoel spreken in plaats van je verstand, het maakt het onzegbare tastbaar, het leert je nieuwe dingen maken, het zet aan tot experiment. Kunst is de stemvork van je ziel. Creativiteit biedt nieuwe vergezichten.
Ik heb een voorstel. We zijn allemaal een beetje moe, dus we moeten sowieso gaan stoppen met dingen. Laten we, in de culturele sector én ver daarbuiten, stoppen met dingen die ons dieper die systeemcrisis inzuigen: competitie, controle, regels, voorschriften, winst, groei en ambitie. Laten we alle uren die dan vrij komen besteden aan ‘verbeeldingstijd’, aan de toekomst, aan ‘maatschappelijke R&D’.
We moeten de activist in onszelf wakker kussen, want dit is onze kans om het wiel opnieuw uit te vinden. Wat zou er gebeuren als we allemaal, vanaf morgen, 5 procent van onze tijd, aandacht en energie zouden vrijmaken om actief te investeren in de toekomst?
Een droge rekensom leert ons wat dat zou kunnen betekenen. Alleen al in de cultureel-creatieve sector werken zo’n 344.000 mensen. Als die allemaal 5 procent van hun tijd, zeg 2 uur per week, aan die transitie zouden besteden, dan levert dat per jaar 36 miljoen uur toekomsttijd op. Tel je daar ook de 550.000 vrijwilligers bij, dan is dat zelfs nog veel meer: 57 miljoen uur.
En het publiek? In Nederland worden per jaar 175 miljoen culturele bezoeken afgelegd. Stel dat die gemiddeld 90 minuten duren, en dat daarvan voortaan 5 procent anders wordt ingevuld. Dat zou nog eens 13 miljoen uur toekomsttijd opleveren.
Het wordt helemaal indrukwekkend als we de Nederlandse televisiekijkers gaan meerekenen. Die kijken gemiddeld bijna 3 uur per dag, dus zo’n 20 uur per week. Als ze daarvan één uur anders gaan besteden, komen we in totaal uit op meer dan één miljard uur toekomsttijd: 1.042.000.000 uur, om precies te zijn. Dat is astronomisch.
Geen hogere wiskunde
Een miljard uur toekomsttijd. Wat kun je ermee doen? Nou ja, dat is geen hogere wiskunde: materialen hergebruiken in plaats van weggooien, zorgen dat de catering vegetarisch wordt, met je collega’s de natuur opzoeken, vliegen in de ban doen, eindelijk die zonnepanelen bestellen, meer leren over duurzaamheid, een moestuin aanleggen op je binnenplaats, nieuwe dingen uitproberen, kiezen voor de lange termijn, kortom: de toekomst agenderen in je leven en werk. Zo simpel kan het zijn. Waar wachten we eigenlijk nog op?
Meta Knol is directeur van Leiden European City of Science 2022.
