Terugblik bijeenkomst onderwijscirkel
31 januari 2024, Huis van Actief Burgerschap
Leren en schimmelen
De zelfsturende onderwijscirkel van het Ministerie van de Toekomst bestaat uit een bonte verzameling onderwijsvernieuwers, docenten, kunstenaars, onderzoekers, educatoren en beleidsmakers uit alle windstreken. Op 31 januari 2024 verzamelden we in het pas geopende Huis van Actief Burgerschap in de bibliotheek aan het Neude rondom de vraag: ‘Hoe kunnen we leren kathedraaldenken in het onderwijs?’
Doel van de onderwijscirkel is om toe te werken naar een publiek Themaberaad onderwijs in 2024 waarin de uitkomsten van de werkcirkel worden gedeeld als aanzet voor een bredere discussie over de toekomst van het onderwijs.
Begeleiders van de workshop Anne Graswinckel en Meta Knol openen de middag met fundamentele vragen. Wat is leren in feite? En waartoe leren wij? Leren gaat over meer dan alleen cognitie en hersenen, daarover is de groep het snel eens. Schimmels leren immers ook. En wat zijn de ideale omstandigheden om te leren? Volgens Anne en Meta is het van belang te beginnen met anders kijken, helder denken, durven voelen en gewoon te gaan maken. Daarmee creëer je ruimte en motivatie, de manier om mensen (jong en oud) aan te haken.
Welke leerervaring krijgt jou in beweging?
Het eerste uur wordt in stilte gewerkt. De deelnemers worden aan verschillende tafels uitgenodigd om met materialen aan de slag te gaan, te bouwen, schrijven of tekenen rondom verschillende vragen en opdrachten:
— Bouw de school van de toekomst
— Welke leerervaring krijgt jou in beweging? Wat voel je, ruik je, proef je als je leert?
— Hoe leer je in verschillende tijdschalen? (over 100 jaar, in crisis, tijdens een pandemie, in Kairotische tijd, als je achterkleinkinderen groot zijn, in het hier en nu, in de zomervakantie?)
— Schrijf 5 minuten over onderwijs en neem daarin de volgende begrippen mee: verbeelding, toekomst, onzekerheidsvaardigheden, verbinding
Schimmelen
Deze oefeningen leiden tot een aantal inzichten die in de groep worden gedeeld:
— We moeten misschien wel beginnen met het afschaffen van het woord onderwijs wat eenrichtingsverkeer impliceert. Verschuiving van ik / ego naar wij / eco. Leren als ‘Jazz maken, met leerlingen samen’
— Kunnen we een onderwijssysteem voorstellen dat de verbeelding als uitgangspunt neemt? Het voorstellingsvermogen vind je in het onbekende of in de ander, in zowel de allerkleinste cellen als het allergrootste zoals de kosmos.
— Een vraag die resoneert: wat kunnen we leren van de schimmelmethode, oftewel het rizomatisch denken? Rizomen lijken zomaar ergens te beginnen en nergens te eindigen, ze kennen geen stam, geen centrum, geen hiërarchie. Ze groeien ongebreideld, grijpen in elkaar en gaan verbindingen aan, waardoor een sterk netwerk ontstaat. Er zijn vele in- en uitgangen en een veelheid aan vertakkingen biedt ruimte aan dimensies in plaats van aan eenheden.
— Filosoof Julia Baan Hofman gaat later in de onderwijs-appgroep nog een stapje verder door het begrip Sympoiesis te introduceren wat betekent ‘maken met’. Een orchidee leeft niet enkel met een bij: de bij en de orchidee maken elkaar ook. Organismen en ecosystemen zijn niet in harmonie met elkaar of voorspelbaar, zoals vaak wordt aangenomen, ze zijn collectief producerend. Ze zijn evolutionair en verrassend, continue lerend dus. En ook voorbereid op onzekerheid. Zelfs al krijgen ecosystemen een enorme klap bijvoorbeeld door klimaatverandering of oorlog, er is altijd een vorm van herstel mogelijk. Sympoiesis als alternatief dus om de agency te benadrukken van alle actoren, het handelingsvermogen van alle spelers om dat netwerk telkens opnieuw uit te vinden. Eigenwijs leren voorop dus! ‘De opstand van de Aardling’ zegt een van de deelnemers, dat klinkt meteen als een mooie titel voor een boek.
— Dit gesprek brengt ons ook bij het belang van onzekerheidsvaardigheden in het onderwijs, het belang van leren navigeren en omgaan met onzekerheid. Want dat we een onzekere toekomst tegemoet treden staat voor iedereen buiten kijf.
Themaberaad onderwijs
De workshop gaat nadrukkelijk niet om wat er nu allemaal niet goed zou zijn aan het onderwijs. Toch dient de vraag zich wel aan waarmee we NU zouden moeten stoppen om ons onderwijs toekomstbestendiger te maken. Een vraag voor de volgende bijeenkomst. De volgende stap is het toewerken naar het Themaberaad onderwijs. Er wordt geopperd dat deze zou kunnen plaatsvinden in de Kinderboekenweek 2-13 oktober 2024 die als toepasselijk thema Lekker Eigenwijs heeft.
Voor meer inspiratie kijk op:
De wereld als composthoop, Lydia Baan Hofman
NRC, 22 december 2023. Wouter van Noort ‘Waar draait het in het onderwijs nou echt om’
